• Post author:
  • Post category:ARTICLE

for webKa bam kaba long ka jingdonkam ba kongsan tam jong man uwei pa uwei u brїew. Ka long ka lynti ka ban pyni bad ban iatai iakren halor ki jingma jong ka jingnangtlor ha ka jingdon ia ki jingthaw ba im ha ka mariang bad ban wanrah ia ki jingdonkam ban pynkhlaiñ ia ki rukom ba dang bteng haduh mynta bad ruh ban pynkhie im biang ia kiba ym ju leh shuh. Lyngba ki jingiakren, ki jingpynpaw pyrthei bad ki jingiasam markylliang ia ki rukom pynmih ia ki jait jingbam tynrai, ka rukom bam bad rukom pynkhreh ia ki, yn lah ban pynpaw bad pyntip sha kylleng ia ki jingstad bad jingkhlain ha ka deiti tynrai jong ki jaitbynrїew bapher bapher. Kawei na ki lad balah ban leh ia kane ka long ka Їew Ki Nongrep kaba lah ban pynphriang jingtip shaphang ka rukom bam tynrai jong ka jaitbynrїew, khamtam ha kaba iadei bad ki kynbat bym ju da kham ñїewkor kiba long ki jhur klaw balah ban bam. Kiba kum kine ki rynsan ai jingtip ki long kiba kongsan halor ki jingshisha kiba ym ju pynpaw haba ia kren shaphang ka thaiñ Shatei lam Mihngi jong ka ri, kyrpang ia ka jylla Meghalaya ba kine ki thaiñ ki long ym tang kiba rїewspah ha ka jingdon ia ki jingthung bad ki kynbat ba bun jait ha ka mariang, hynrei ki long ruh kiba lah ban pynmih ia bun jait ki mar rep. Ia kane la iathuh ha ka NESFAS da uwei u rїew wadbniah na Czechoslovakia, u Lukas Pawera uba long u rїew stad Science ha ki jait kynbat (Ethno- Botanist) na ka skulbah Czech University of Life Sciences kaba don ha Prague, uba la wan sha Shillong ban iarap ha ka jingsaindur ia ka rukom lum thup ha ki jingthoh shaphang ki jait jingthung bad ki kynbat ba bun jait jong ka jylla Meghalaya. Hadien ba la ia kren bad ka kynhun jong ka NESFAS la pynlong pat ia ka kam wadbniah ha ka shnong Khweng na ka bynta ban sngewthuh la ka jingthmu ban pyntyllun ia kane ka Project kan biang ne em.

Kum kiwei pat ki shnong ha Bhoi, ka shnong Khweng ka don ha pdeng ki lum rit, ha pneh ka them kaba jrong ha ka lynter kaba la tap da ka dewsboh. Ki rong ba byrtem ha baroh ar liang ki lynter kane ka them ki khring ia ki khmat na ki jingitynnad ka mariang. Kum ka jingitynnad ka mariang hi ha kane ka jaka, ki brїew jong kane ka shnong ruh ki long kiba smat ba sting bad kiba nang ban kynshew kyndiap. Ha ka mini-FGD (Focus Group Discussion) kaba long ka lympung iatai hapdeng ki kynhun, ka kynhun ka NESFAS ka la lah ban lum thup ia ki kyrteng jong ki 140 tylli ki jait jingthung (kiba kynthup ia ki mar rep ha la ki jait, ki jait jhur khlaw bad ki jingthung ba long jingshoh jingber). Lyngba ki jingshem ha ki por ba la dep ha kane ka shnong, kata naduh u snem 2013, ka la paw shai ba ki la don kumba 10 na ka 100 ki jait jingthung kiba dang jah bad ia kane la lah ban pynbeit lyngba ki jingtip ba la ioh na ki nongai jingtip ba kongsan eh, kata, na ki nongrep hi. Ka thup lum jingtip kaba khatduh kan pynthikna ia ki jingtip ba donkam baroh ba la pynbiang pura ha kaba la kynthup lut ia ki jingtip ba bniah kiba long ki jingtip ba kongsan.

Kane ka Project wadbniah ka pynpaw ba ha ki jaka ba itynnad jong kane ka thaiñ ki don ruh ki jingbam ba bun jait ki ba mih khamtam ha ki kper ki ba ha ki kyrpong iing. Kaba kham shon jingmut ka long ba ki don bun jait ki jhur khlaw kiba mih ha la ki aiom ha ki sawdong sawkun jong ki iing ki sem. Ki katto katne ki jait jhur khlaw kiba la lum jingtip ha ka thup jingthoh ha ka jingjurip wadbniah ki long u Tyrkhang, Jatalo, Jamahek, Jalampu, Jawma, Jarlut, Jajew, Jalising, Jatlar, Jajew (rob rob), Jajew (ding), Jarain, Lapong murit, Lapong nai, Lungsiej bad kiwei kiwei. Ki nongshong shnong ha kine ki jaka ki tip ia ka jingkordor jong kine ki jait jhur khlaw, kumta ki sumar tyngkai ia kine ki jhur khlaw kiba mih ha ki rud pynthor kba. Ka ei kaba kham pynpaw ia ka jingianujor ka long haba u Pawera u iathuh ba kiba kum kine ki juh hi ki jait jhur khlaw ki la jah rngai noh na ki pynthor kba ka Indonesia. Kane ka long katkum ka jingwadbniah jong u ha ki ri ba Shathie phang Mihngi jong ka dewbah Asia. Ka dawbah halor kane ka jingduh jait ki jhur khlaw na ki khap pynthor ha Indonesia ka long na ka jingpyndonkam ia ki dawai pyniap khniang da ki nongrep. Ha ka shnong Khweng pat la shem ba kine ki jhur khlaw kiba mih, ki plung bad man bha. Nalor u khaw Khasi ba ki rep, ki brїew ha kane ka shnong ki ioh ruh ia ki jhur khlaw bad ki dohkha na ki khap jong ki pynthor kba bad na ki nur um kiba iaid narud pynthor kaba pynpaw ba ki brїew hangne ki ioh ia lai jait ki mar bam, kata, u Khaw, u Jhur bad ka Dohkha, tang na ki lyngkha kba. Une u nongwadbniah u la sngew shoh jingmut shibun halor kane ka rukom ioh ia ki jingbam ba bun jait tang na kawei ka kam rep jong kane ka shnong kaba u ong ba ka lah ban long kaba khlain bor ha ka jingpynmih ia ki jingbam ba tei met bad ban lait na ka jingkyrduh bam.

Haba phai sha ki brїew ba shong ba sah ha ki jaka sor, ban iakren shaphang ka rukom pynmih ia bun ki jingbam ha la ki jait na ka kam rep, bunsien hi kim tip ei ei ia kita bad kane ka long ruh khamtam ia ki jait jhur khlaw. Ka daw ba kongsan ka long ba ki nongrep ki ba tip ia ki jait kynbat ba long jingbam kim kloi ban iasam ia la ki jingtip ne ban iathuh ha kiwei. Kumba long ha kiwei kiwei ki jaka ha ka pyrthei, ia kiba kum kine ki jait jingbam la ju ñїew ba ki dei ki jingbam jong ki ba duk. Ki ba kum kine ki jingsngew ki wanrah ka jingñїew iapher lyngba ka jait jingbam hapdeng para brїew. Hynrei kiba kum kine ki kynbat ki long kiba kongsan na ki ba bun ki daw. Kawei na ki jinglong ba kyrpang jong kine ki jait kynbat ka long ba ki lah ban khie im pat ha la ka aiom wat hapdeng ki jingbymbiang ha ka jinglong ka suiñ bneng. Haka jingpule bniah ba dang iaid shaphrang jong ka FAO ha Nongtraw, East Khasi Hills ki nongshong shnong ki iathuh ha ka kynhun wadbniah jong ka NESFAS ba ki jhur khlaw kiba mih ha ka thaiñ jong ki ki long kiba lah ban shah wat hapdeng ki jingkylla ha ka jinglong ka suiñ bneng, kata ka long ba kine ki kynbat ki lah ban khie im pat wat hapdeng ki jingkylla ba bun jait. Ki jingkylla ba khah khah ha ka jinglong ka suiñ bneng ki long ka dawbah kiba ktah ia ka rep ka riang bad ia ki jingthung jingtep ki bym lah ban kyrda ha kine ki jingkylla. Ka lawei jong ka rep ka riang ka don jingiadei bad ka ktah ia baroh kiba shaniah tylli ha ka, naduh ki nongrep, ki nongkhaii, ki nongsain ia ki jait jingbam ba bun jait ha ki karkhana na ki mar rep, kaba ktah pat ia ki paidbah nongbam bad kane ka ktah ia ka longbrїew manbrїew hi baroh kawei. Ki jingthung ki ba da thung janai ha kine ki sngi ki dei kito kiba ju mih pathar ha ki por ba mynshwa. Namar kata, ki jhur khlaw ki don ia ka bynta ba kongsan ha ka jingpynbiang bam ia ka mynta bad ka lashai.

Ki jhur khlaw ki lah ruh ban iarap ha ka ba pynbha ia ka rukom ioh ia ka bam ba tei met. Kawei na ki lad kaba lah ban thew ia ka jingioh ia ka bam ba teimet ha kano kano ka longing ka long na ka rukom bam ia ki jait jingbam ba bun jait ia kaba la tip kum ka DDS (Dietarїy Diversity Score). Kane ka rukom lum jingtip ka long ka bym rem dor bad kaba lah ban tip kloi lyngba ki jait jingbam kiba ka longiing ka bam ha ki 24 kynta ba la lah. Ia kane la leh da kaba pynbynta ia ki jait jingbam ha ki thup, kum ki shyieng symbai kum u khaw, u kew,u krai bad kiwei kiwei, ki tynrai jingthung ba rong lieh bad kynja phan, ka Kait, u Dai bad ki kynja Shana, ki Soh-ot ne ki soh ba ju bam ia ki shyieng, ka dud bad ki jingmih na ka, ka doh, ka doh-syiar bad ka dohkha, ka pylleng, ki jhur sla- jyrngam bad kiwei kiwei de ki jait soh jait jhur kiba don bun ia ka vitamin-A. U brїew u donkam ban bam la kumno kumno ia san jait na ki jingbam ba la kdew haneng bal ah ban ñїew ia u ba u la bam ia ki jingbam ba tei ia ka koit ka khiah. Ki jhur khlaw kim long kiba rem dor bad ki long pat kiba tei bha ia ka jingkoit jingkhiah jong ka met da kaba bam ia ki. Hynrei, kat haduh mynta la shem ba kine ki long ki jait jingbam ba la kham shah kyntait bad ba ym ju kham pyndonkam ia ki ba la tip kum ki Neglected and Underutilized Species (NUS).Ha ka jingthoh ba la pynmih da ka tnad wadbniah ia ki jingmyntoi jong ki kynbat, kaba la ai kyrteng (haba pynkylla sha ka Khasi) “ka jing ialeh pyrshah ia ka jingduk, jingthngan bad jingbymbiang ka bam ba tei met da kaba pyndonkam ia ki jait jhur ba hap ha ka thup NUS-ki jingdonkam bad diengpynkiang ha ka lynti jong ka jingiaid shaphrang”, u Padulosi, u Thompsom bad u Rudejer, ha u snem 2013 ki la pynpaw ba ki jhur kiba hap ha ka thup NUS ki long kito kiba ym ju da kham pynleit jingmut ne ban khring jingmut ia ki nong wadbniah ha ka rep ka riang, ia ki nongsara jingthung bad ia ki nongsaindur ia ki rukom treikam. Kine ki long ki jingbam kiba shu mih hi khlem da thung janai ne ba shu mih pathar ha ki shakiar iing bad kiba ym ju kham die ne pyniaid їew ia ki kum ki mar bam.ki NUS ki lah ban long kiba khlain ha kaba pynbiang ia ka bam, ban pynduna ia ka jingduk jingkyrduh bad ki ba lah ban shan bad pynneh ia ka jingiaibteng ha ki kam pynmih mar rep. Kane ka long na ka daw ba bun na ki jait jhur kiba hap ha ka thup NUS ki long kiba lah ban pynjuh ialade bad ki jingkylla bym da jur than ha ki jinglong ka suiñ bneng, ki long ruh kiba tei met bad katto katne na ki, ki long kiba don ia ka bor ban kyntїew ia ka jingpynmih ia ki jhur ba kham phylla ha їew bad kiba lah ban kyntїew ia ka ioh ka kot ki nongrep bad ki nongshong shnong. Ki jhur khlaw NUS ki don ka jingiadei ka ba jan bha bad ka lariti jong ka jaka ba ki mih ki san bad ka jingpyndonkam kynrei ia ki ka lah ban pynkhlaiñ ia ka jingithuh bad pynkup bor ia ka jaitbynrїew ba ritpaid. Ka NESFAS ryngkat bad ki kynhun ba ia trei lang bad ka ki ia trei ha kaban kyntїew ia ka rukom ioh ia ki jingbam ba tei met bad ban pynkhlaiñ ia ki rukom bam tynrai ha ka jylla Meghalaya. Lyngba kane ka sienjam, ka NUS ka la lah ban leh ia ka bynta kaba kongsan.

Da ka jingthmu ban kyntїew bad ai jingiaroh halor kane ka bynta ba ki jhur khlaw bad kiwei de ki jait jingbam tynrai ki don ia ka bynta ba khraw ha kaban pynbha ia ka rukom bam bad ha kaban kyntїew ia ka ioh ka kot, ka Northeast Slow Food and Agro-biodiversity Society ba la tip kum ka NESFAS ryngkat bad ka Social Service Centre (SSC), ha ka 25 tarik u Naitung 2018 ki la khot sngewbha ia ki kynhun jong ki nongrep ban wan die ia la ki mar beit beit sha ki nongbam khlem da don ki nongkhaii hapdeng ki ban kurup bhah ia ka jingiohnong jong ki. Hangne, la kham phai khmat sha ki mar rep kiba don jingiadei bad ka lariti ka thaiñ kiba long shi bynta na ki jait jingbam ba ki brїew ka jylla ki ju bam bad da kane ka rukom yn lah ban kyntїew ia ka kamai kajih da kaba tyngkai ruh ia ka jingpynbiang ia ki mar bam ryngkat ka bam ba tei met. Kiba bun na ki jhur ba la wanrah ki long ki jhur khlaw kiba ki brїew ha ki jaka sor kim tip ban bam kaba la khring shibun ia ki nongwan sha kane ka lympung. Phra tylli ki shnong kiba kynthup ia ka Mawmuthoh, Mawpyrshong, Rapleng, Jongksha, Lamsain, Laitdiengsai bad Nongtraw ki la wan iashim bynta ha kane ka lympung pyni nam bad die ia ki jhur khlaw bad ka shnong Khweng ruh ka la iadonbynta lang ha ka ba la wanrah ia ki jhur khlaw kum u Jali, Ja-tira, Ja-ut, u Tyrkhang, ka Lungsiej, ka Wang-panai bad kiwei kiwei.sa kawei de ka jingmih ba kongsan na kane ka lympung ka long ka sienjam ban pynlong ia ki nongthied nongbam ba kin long ruh ki nongpynmih lang ia ki mar (Co-producers) ka ban pruid dak ia ka bor jong ki nongthied ym tang ba kin long ki nongpyndonkam hynrei ba kin sngewthuh bad ñїewkor ia kito kiba pynmih ia ki marbam ba ki ioh- kumno ki pynmih bad ia ki jingeh ba ki iakynduh na kane ka kam. Namar kata, ki nongthied ki long ka bynta ba kongsan ha kane ka jingpynmih mar bad ha kane ka rukom ka pynkup bor ia baroh arliang, kata ia ki nongpynmih mar bad ia ki nongthied. Ka jingpynlong ia kaba kum kane ka lympung kan iai long tista barabor ha kaba la khmih lynti ba bun shuh shuh ki nongrep kin wan iashimbynta.

Ka jingwanrah lang ia ki nongthied (kiba long ki paidbah salonsar) bad ia ki nongpynmih mar (ki nongrep) ha kawei ka lympung ka long kawei na ki sienjam ba la shim da ka NESFAS bad ki kynhun ba iatrei lang bad ka na ka bynta ban pynsngewthuh paidbah halor ki rukom bam tynrai jong ka jaitbynrїew bad u synniang ba kane ka noh ha ka ban pyndap bam, ban pynbiang ia ka bam ba tei met bad ban kyntїew ia ka ioh ka kot bad ia ka jingkoit jingkhiah. Ha kajuh ka por ruh kane ka lympung ka ailad ia ki nongrep ba kin iohnong da ka dor kaba ma ki hi ki buh ka ban kyntїew shi katdei ia ka ioh ka kot jong ki. Ka NESFAS ka tip shai kdar ba kane ka long tang ka sienjam kaba rit kaba mut ba ka don ka lad ban pyniar shuh shuh ia ka jingsan jong ka. I jingjaw barit im lah ban pynlong ia ka duriaw bah hynrei ia ka duriaw bah la pynlong da ki million ki jingjaw kiba hap arsut na suiñbneng ban pynkhuid bad pynjah jrah ia ka khyndew bad ia ki jingthaw ba im ha ka. Khlem kita ki jingjaw iwei pa iwei yn ym don duriaw bah bad yn ym don jingim.

La thoh da u Bhogtoram Mawroh bad u Janak Preet Singh

 

This Post Has One Comment

  1. shanlang Lyngdoh

    ngi sngew burom ia ka NESFAS ka ba la lah ban leh ia kane ka kam ka ba khraw, khanag ba ki nongrep kin ioh lad ban pyniaid iew ia ki mar rep jongki .. ngi kyrmen ba ki bor ba halor kin ia snoh kti lang ban lah pat ban ioh ia ka iew ka ba paka ha ki sngi ki ban wan…

Leave a Reply