La pynkylla sha ka ktien Khasi da i Mayborn Lyngdoh R

Ba la khot burom i “Bah” Phrang Roy,  Coordinator TIP bad Chairperson ba sdang ka NESFAS, i mihkhmat ïa ka sur jong ki trai muluk ha ka Pre-summit United Nations Food Systems Summit ban ïada bad kyntiew ïa ki bor jong ka rukom rep tynrai. 

Bah Phrang Roy addressing at the UN FSS.
I Bah Phrang Roy, Katba i dang ai jingkren ha ka lympung jong ka UN Food Systems Summit 2021.

Kum shi bynta jong ka jingtreikam ba la tip kum ka Decade of Action ban poi sha ka thong jong ka Sustainable Development Goals kat ha ka snem 2030, u UN Secretary-General, u António Guterres ula khot pynlong ïa ka Food Systems Summit ha u Nailur mynta ka snem. Ha kawei ka liang ban wanrah jingïaid shaphrang jong baroh 17 tylli ki SDG bad ha kawei pat ka liang ban “wanrah ïa ka jingkhie im ba kham bha” na ka COVID-19, kane ka Summit kan wanrah ïa ki jingtreikam ba thymmai bad ba shlur, kiba kawei pa kawei kan shaniah ha ki rukom bam ba kham koit kham khiah, kham neh bad ba ïa ïoh bynta lang baroh. 

Kum ka jingïalang pynkhreh na ka bynta kane ka Summit, ka UN kala pynlong ïa ka jingïalang ba hashwa ne ka Pre-Summit jong ka UN Food System Summit naduh ka 26-28 tarik u Naitung, 2021. Ka UN Food System Summit ba mynta ka snem ka dei ruh kaba nyngkong eh ban ithuh ïa ka jingnoh synñiang bad ka sur ki trai muluk ha ka rukom rep tynrai. Mynta, ha ka jingialang Pre-Summit ba la pynlong lyngba ka kor internet ha Rome, i Bah Phrang Roy i la long uwei na ki nongmihkhmat na ka bynta ki trai muluk ha baroh kawei ka pyrthei, ban ïada bad kyntiew ïa ka rukom rep tynrai. 

Ha ka 27 tarik u Naitung 2021, i Bah Phrang Roy ila kren ha ki saw tylli ki jingïakynduh ha kane ka Pre-Summit bad ila pashat jingshai halor ka rukom rep bad ki jingtip tynrai bad kumno ba la leh klet ïa kine ha ki jingthaw aiñ wat hapdeng kiba bun ki jingmyntoi. Da ka jingngeit skhem ba ka rukom rep tynrai ka lah ban wanrah jingpher, i Bah Phrang ila ïawer ïa ka UN ban ithuh ïa kane. Ha ka jingïakynduh kaba nyngkong bala ai kyrteng “Ensuring No One is Left Behind: Equitable Livelihoods in Food Systems” lane “Ka jingpynthikna ban ym ieh ïano ïano: ka jingïoh ba mar ryngkat ha ka rukom bam”, i Bah Phrang Roy ila ong, “Ki trai muluk ne ki riewlum kila ju pyrta na kliar ki lum ba ki rukom rep  jong ngi ki lah ban wanrah jingpher bad donkam ban ïoh jingithuh bad jingkyrshan. Kaba sngewsih ka long ba ym shym la don ba sngap ïa ngi haduh mynta.”

Ila ai nuksa halor kumno ba ka jingwad bniah ba dang shen ha ki 18 tylli ki shnong ha ka thaiñ shatei lam mihngi ka India ki pyni ba kam don ka jingma na ka jingduh ïa ka bam ha kine ki shnong. Kane ka pynshisha ba ki rukom pynïoh bam bad ki jingtip jong ki riew tynrai kim shym la ieh ïano ïano ruh. Haba kren shaphang ki trai muluk bad ka jingdonkam ban ïada ïa ki jaka jong ki, i Bah Phrang Roy ila ban ba ki trai muluk watla kim don jingma, hynrei la buh pynban ia ki ha ka jingma ha kylleng ka pyrthei. Bunsien, kane ka jingthombor ïa ki hok jong ki trai ri trai muluk ka dei na ka jingbymdon ki aiñ kiba biang ban ïada ïa ka khyndew ka shyiap jong ki. Ban wanrah jingkylla ha kane ka bynta, ila kren shaphang ka jingai jinghikai ban ïa tip mar kylliang ïa ki riti ha ki jingpule skul bad skulbah. 

Iwei na ki nongsdang ban wanrah jingïakhih jong ki trai muluk ha ka UN, ïa i Bah Phrang la burom da kiba iadon bynta bad trai muluk. Ha baroh ki jingïakynduh, la khot ia i da ka kyntien Khasi “Bah” ha ka jaka Mr. ne Dr. Ban ithuh ïa ka rukom khot tynrai ki briew bad la lah ban leh ïa kane da ka jingtrei shitom jong i. 

I Bah Phrang ila ïawer ruh ban leh eiei ïa ka karkhana bam ha ka pyrthei kaba wanrah jingeh ha ka imlang sahlang, ka mariang bad ka ïoh ka kot bad kiba ktah ïa ka pyrthei baroh kawei. Ym kum ki rukom bam tynrai bym ieh ïano ïano ruh, ka karkhana shna bam ha ka pyrthei, watla la shim ba ka dei ka nongai kam baheh tam ha ka pyrthei, ka long ruh ka karkhana ba ieh ïa kiba bun. Ila kren ruh pyrshah ïa ki projek baheh ba pyntroiñ ïa ka kam rep bad kyntu ban ïaleh pyrshah ïa kum kine ki jingthmu. 

Ha kawei pat ka liang, i Bah Phrang i ngeit ba ka rep shyrti, ka jingtong dohkha bad jingbeh mrad, bad ka jingrah ïa ki jingri na kawei ka jaka sha kawei pat ki long kiba donkam na ka bynta ban pynneh ïa ki jindon ha ka mariang bad ki rukom bam tynrai. Ila wanrah ruh ïa ka White Wiphala Paper ba la pynwandur da ka The Global Hub on Indigenous Peoples Food Systems kum ka jingnoh synñiang sha ka UN Food System Summit. Kane ka paper ka ban jur halor ka jingithuh ïa ki jaka jong ki trai muluk bad ki rukom pynïaid kam ha kine ki jaka. Ka kyrshan ïa ka jingpynbha ïa ka mariang da kaba kheiñ kor kumjuh ïa baroh ki jingthaw ba im, ka kyntiew ïa ki rukom rep bym pynsniew ïa ka mariang bad ka jingkynriah sha ka jingpynmih marbam ha ka rukom ba bha. Kum ki nongsumar bad ki nongkyntiew jong 80% ki jingthaw ba im ha ka pyrthei, i Bah Phrang ila ïawer la bunsien ïa ka UN ban ithuh ïa ka rukom rep  jong ki 470 million ki trai muluk ha baroh kawei ka pyrthei.

I Bah Phrang ila kyrpad ruh ïa ka UN ban buh ïa ka Indigenous Peoples trust fund ban pynïaid hi dalade ïalade khnang ban pynkhie im ïa ki rukom rep tynrai. Ila pynsawa ïa ka sur ban kyrshan bad pynkupbor ïa ki kynthei da kaba ai nuksa kumno ba ki imlang sahlang ba pynkupbor ïa ki kynthei ki don ïa ka bynta ïa ryngkat, ki ïaryngkat bor ha ka ïoh ka kot, bad ha ka kam synshar ka don ka jingïamynjurlang. “Ma ki (ki kynthei) ki lah ban long ki jingshai ka jingkyrmen ban khie im biang kham bha lyngba ki seng, ka sur bad ka jinglong nongïalam ki kynthei,” ila bynrap. 

Leave a Reply