Ka dei ka sien kaba nyngkong duh ban pynsngew haka pyrthei ia ka jingiaid lynti ki nongri ngap na ki rilum Khasi Jaintia. Ia ka jingiaid lynti ki nongri ngap la pynpaw pyrthei da U Bah Phrang Roy, uba dei u bongseng jong ka NESFAS ha ka jingrakhe ia ka sngi kyrpang ki ngap kaba la pynlong da ka FAO jong ka United Nations ha ka 20th Tarik, Jymmang,2021. Ha kane ka jingrakhe la shim bynta ruh da U Director General jong ka FAO bad saw ngut kiwei de ki Minister. Ka phang pdeng mynta u snem ka dei “Ngin kheinkor ia ki ngap: Ban teibiang ia ka lawei na na bynta ki ngap”.
Ia ka jingiaid lynti jong ki nongri ngap la ai jingiaroh da ki nongshim bynta ha ka jingiakynduh lyngba ka Zoom meeting. Shuh shuh I Bah Phrang Roy lyngba ka jingkren ila banjur ba ki riewlum ki dei ki nongialam ba lah ban wanrah ki jingkylla namar dei maki ki nongri nongsumar ia ka spah mariang. Kumba 80% na ka spah mariang ka don ha ki jaka ba shong ki riewlum. Kane ka long namar kum ki riewlum ki don ka jingiadei ba kyrpang bad ka mei ramew.
Ka bynta ban rah ia ki phngit symbai la tip ba ka dei kaba kongsan bha shaphang ka jingmih ha ka rep ka riang bad ki ngap ki dei kiba trei borbah ban pynurlong ia kane ka kam. Shisha kane kala wanrah ia ka bam kaba shong shngain bad ban pynneh ruh ia ka spah mariang na ka por sha ka por.
Hynrei katba nangiaid ki por bad ki sngi, kala don pat ka jingma ba shyrkhei bha ia ka iap ka im jong ki ngap. Ngi iohi ba kala hiar bha ka rukom pynmih bam ki ngap. Kane baroh ka dei namar ba ki khlaw ki btap kila sdang stang bad don ruh kiba la syllen namar bun ki jaka rep kila dap da ki synsar bad ngi la pynjulor ruh ha kiba bun ki liang. Nalor kata kane ka kam ruh kam pat don ka jingithuh ia ka rukom ai certificate kaba khlem dawai ia ki nongri ngap.
Bun napdeng jongngi, ngim da tip shuh ia ka bor ba ki nongrah symbai ki wanrah jingim ia ngi. Hynrei don 5 tylli ki skul kiba don ha ki thain nongkyndong kila pyrshang ban pynrung ia kane ka subject kum shi bynta ban aibor bad ban pynneh ia kane ka jingstad tynrai kaba hiar pateng. Kita ki skul ki don ha ki thain Sohra.
Halor kane ka nongrim, ngi dei ban pynkhlain bad wanrah ia ka jingiatylli hadpeng ki nongri ngap khnang ba kin nangiai trei shuh shuh ban pynneh pynsah ia ka spah mariang ban myntoi ki longdien nangne sha khmat. Ha ki lum jongngi ki don bun rukom ki jaka kiba wanrah ki jingmyntoi ia ki nongri-ngap. Nga don ka jingkyrmen ba kum ki law kyntang, law adong kin don ruh ka jingithuh ba kyrpang kum ki jaka kyrpang ia ki nongrah phngit symbai.
Ha u snem 2016, kala don ka jingwad bniah ia ki phngit nongrah symbai ha ki ar tylli ki shnong: Nongtraw, E. K Hills bad Moosakhia, West Jaintia Hills. Ia kane ka kam la pyniaid da Ka Keystone Foundation, Tamil Nadu bad NESFAS, Shillong lyngba ka jingiarap jong ka seng Indigenous Partnership na Rome. Ha kane ka jingwad bniah ki don haduh kumba 78 ki ngap kynthup ia kiwei pat ki khniang kiba dei shisha kita kiba don ia ka bor ban rah phngit symbai. Lah lap ruh ba ki don 11 jait ki thapbalieh kiba iarap haba iadei bad kane ka bynta.
Lyngba kane ka jingwahbniah kala wanrah jingshai shuh shuh ia ki nongri ngap ba nalor ki ngap ki don ruh bun jait kiba don bynta ha kane ka kam. Lyngba ine I jingthoh barit, nga khmih lynti ba ka Sorkar lyngba ka Tnat ka Rep ka Riang ba kin khienkor ia kane ka bynta lada ngi kwah ban dangiailong ki nongri nongsumar ia ka spah mariang.
